1.
KAPAS?TETANIMI VE ÖLÇME ÖLÇÜTLER? ??letmeler, her zaman hem stratejik misyonlar?yla tutarl? bir?ekilde, hem de mevcut ve gelecekteki talebi zaman ve miktar aç?s?ndankar??lamak için yeterli kapasiteye ihtiyaç duyar. ??letmenin üretim becerisineKapasite denir. Bir i?letmede belli bir dönemde ula??labilecek ç?kt? miktar? veya belli bir dönemde kullan?lan üretim faktörleri ?eklinde tan?mlanabilir.Kapasiteüretim i?lemler yönetimine ili?kin birçok karar üzerinde k?s?t olu?turmaktad?r.
(ÜRETEN,1999, s.287)??letmeler gün içerisinde 8, 16 veya 24 saatçal??maktad?rlar. Gün içerisinde belli bir üretim seviyesine ula??labilmek için, günde 8saat çal??an bir i?letmenin, günde 24 saat çal??an bir i?letmeden üç kat dahabüyük olmas? gereklidir. Ayn? ?ekilde, tesisler üretim faaliyetleri haftada 5,6 veya 7 gün sürdürebilirler.
Çal???lan lar?n saat say?s? artt?kça, belli birüretim seviyesine ula?mak için gerekli makine araç-gereç say?s? dü?er. Bununyan?s?ra, küçük bir tesisin yo?un bir ?ekilde kullan?lmas?yla birim ba??nadü?en genel gider pay? azal?r. 1.1. KAPAS?TETANIMI VE ÖNEM? Bugün i?letmecilikte üzerinde durulan önemlikonulardan biride 1920’lerden sonrakullan?lmaya ba?lanan “Kapasite” konusudur.
Üretim planlamac?lar?n?n görü?lerine göre “kapasite” kavram?ndan,üretilecek yap?n?n nicelik, teslim zaman? ile kazanç ya da sosyal gereksinmeninkar??lanmas?ndaki düzeyi anla??lmaktad?r .( DEM?R, 5. Bask?, s.104) Ayr?ca Kapasiteni bir üretim oran? veya belirli birzaman içindeki üretim miktar? olarak da tan?mlaya biliriz.( KOBU,8.Bask?,s.222) Bu tan?mlamalar basit ve k?sa olmas?na ra?men uygulamada pek çok sorunlarla kar??la??rlar.Sistemin fiili üretimininmaksimum üretimine oran? söz konusu oldu?u zaman , kapasitenin üretim oran?olarak ölçülmesi gerekir.
Maksimum üretim fiziksel yap? ile ilgilidir vebuyüzden kolay belirlenebilir. Fakat fiili üretim çe?itli faktörlerin etkisialt?nda de?i?ir ve etkin kay?t sistemlerinin modern yöntemlerle analizisonucunda bu de?i?ikli?in özellikleri ortaya ç?kar?labilir.Üretim sisteminin pazara tepki h?z?n? kapasite belirler.Ayn?zamanda maliyet yap?s?n?, kaynaklar?nverimlili?ini, teknoloji düzeyini, stok politikalar?n?, insan gücüihtiyaçlar?n? ve mü?teriye verilecek hizmet düzeyinide Kapasite belirler. A??r? kapasite ya da dü?ükbelirlenmi? kapasite düzeyleri bir tak?m sorunlara neden olacakt?r. Minimum belirlenmi?kapasite, tesislerin kullan?m oran?n?n yüksek tutulmas?n? sa?layacakt?r veyat?r?m üzerinden getiriyi yükseltecektir. Ancak, bu kapasite düzeyi, bellidönemlerde talebin kar??lanamamas?na neden olacakt?r.Bu zaman mü?teri memnuniyetsizli?iolacak, mü?terilerin bir k?sm? kaybedilecek, pazar pay? küçülecek, i?letmeninrekabet gücü ise dü?ecektir.
Ç?kt? hacmini artt?rma çabas? sonucunda yetersizkapasitenin kaliteyi olumsuz yönde etkilemesi de söz konusu olabilecektir.Genellikle pratikte üretim programlama faaliyetini kapasiteile birbirinden ayr?lmazlar. Üretim programlamas? a?amas?nda yap?lan hatalarbir kapasite problemi olarak alg?lanmaktad?r.
Sürekli programlamada güçlükleriyaratan sebep yetersiz kapasitedir. Ancak gerçekte, kapasite genel olaraküretken kaynaklar?n ele geçirilmesiyle ilgili faaliyetlerdir. Bunlar?nkullan?m?n?n zamanlanmas?yla ilgili faaliyetler ise üretim programlamas? alan?na aitdir. (MERED?TH,4.Bask?,NewYork, 1992,s.180) Büyük yat?r?mlar gerektiren kapasite kararlar?,kullan?lacak teknolojiye ait stratejik karalarla yak?ndan ilgilidir. Yat?r?m üzerindenelde edilecek yararlar i?letmelerde önemli bir kriterdir. Bu yüzden, kapasiteplanlama kararlar?n?n yol açt??? maliyetler ve sa?layaca?? yaralar titiz bir?ekilde de?erlendirilmelidir.
??letme yöneticilerinin kapasite kavram?yla yak?ndanilgilenmesinin bir çok nedeni vard?r. Öncelikle, mevcut ve gelecekteki talebikar??lamak için kapasite planlamas?na ihtiyaç duyarlar. ?lave olarak, tesisdekimakinelerin bak?m maliyetleri ve i? ak??? da üretim kapasitesiyle yak?ndanilgilendirir.
Üretim verimlili?ini etkileyen faktörlerden biride bu durumdur.Son olarak, önceden belirlenen üretim kapasitesi karl? bir yat?r?m yapabilmekiçin büyük önem ta??r. ??letme yöneticileri rasyonel bir yat?r?mgerçekle?tirebilmek, yat?r?m maliyetleriyle yat?r?m gelirlerini dengeleyebilmekiçin kapasite seçimini dikkatli bir ?ekilde yapmal?d?rlar.Kapasite planlama mevcut kapasite düzeyinin belirlenmesüreci olup, ?u sorular? ele al?r. Bunlar: 1. Netür kapasiteye gereksinim var ?2. Nemiktarda gereksinim var ?3. Nezaman gereksinim var ? ?ster yenikurulacak i?letmelerde istersede faaliyet halinde olan i?letmelerde kapasiteile ilgili kararlar verilecektir.
Yani ya kapasite planlamas? yada kapasite de?i?ikliyineba? vurulur. Kapasite planlama karar?n?n verilirken dikkate al?nacak hususlarbunlard?r : · Mevcutkapasitelerin de?erlendirilmesi· Gelecektekikapasite düzeyinin tahmin edilmesi· Kapasiteyietkileyecek faktörlerin belirlenmesi· Kapasitealternatiflerinin finansal, ekonomik ve teknolojik yönden de?erlendirilmesi vekar??la?t?r?lmas?· ??letmeamaçlar?na uygun olan kapasitenin seçimi Üretim kapasitesine anlam kazand?ran faktörlerbunlard?r:· ??letmeninüretim faaliyetlerinde kulland??? üretim faktörleri · Bufaktörlerin kullan?lmas? sonucu elde edilen ürün · Bütünbu üretim çabalar?n?n ve faaliyetlerinin belirli bir zaman dilimi içerisindemeydana getirilmesi. Bunagöre kapasite , i?letmenin, belirli bir süre içerisinde üretim faktörlerinirasyonel bir biçimde kullanarak meydana getirece?i üretim miktar?d?r.( TATAR,Adana, 1976, s.143)1.2.
KAPAS?TEÖLÇME KR?TERLER? VE B?R?MLER? Baz? i?letmelerde kapasite planlamas? basit bir ölçmei?lemi ile yap?lmaktad?r. Örne?in; demir- çelik fabrikalar?nda ölçüt bir y?ldaüretilen çelik miktar? ton olarak, otomobil fabrikalar?nda bir y?lda üretilenotomobil say?s? kapasite ölçüsü olarak ele al?n?r.Ancak bunun yan? s?ra baz? i?letmelerde kapasite planlamas? karma??k bir yap?yasahiptir. Yani çok say?da üretim hatt?na sahip olan ve üretim hatt?nda çe?itliyar? mamul ve mamuller üretilen i?letmelerde kapasite kavram? bir durumgöstermektedir.Kapasite ölçümü yap?l?rken i?in zor k?sm? miktar vezaman faktörlerini belirlemektir. Bir tür mal üreten tesiste böyle bir problemyoktur.
Fakat çok çe?it mamul, yar? mamul üreten bir fabrikada ister malzeme, istersede i?lem süresi ve i?çilik bak?m?ndan ortak bir ölçüt bulmak çok zordur. Bu zamankapasite planlamas? hesaplanmas?n?n bir çokalternatifleri vard?r. Bu alternatifleri her biri için kapasite hesab? farkl?sonuçlar verir.Bunun aksine ya tek yada birkaç ba?da??k mamul üreten tesislerdeise kapasite ölçümü belli bir dönemde üretilen ç?kt? miktar? ?eklinde ele al?nr.?? görenlerin geç kalmas?, malzeme ak???ndakiaksakl?klar, bak?m ve onar?m gibi nedenlerle kay?p zamanlar kapasite ölçümündegüçlük yaratmaktad?r.
Kapasite planlamas?, bütün bu belirsizlikler ve de?i?kenlergöz önüne al?narak yap?lmas? gerekir.( TEK?N, 3. Bask?, 1996, s.186) Üretime geçen birfabrikada kapasite ölçülmesi, büyük önem ta??maktad?r. Bu önem üretim plan veprogramlar?n?n haz?rlanmas? aç?s?ndan kendini belirtmektedir. ?stnilen miktarda ürünün istenilen zamanda üretilmesini sa?layacakprogramlaman?n duyarl?l??? kapasite de?erlerinin gerçe?e uygun olmas?ylasa?lana bilir. ??letmelerin üretim kapasitesinde makine ve techizat kadarönem ta??yan husus insan gücü oldu?unuda unutmamak gerek. ?nsan gücü kapasite ayarlanmas? vede?i?kenlik aç?s?ndan daha karma??k yap?ya sahiptir ve yönetim konusunda ciddisorunlar do?urabilmektedir.
