Kentsel geli?im aç?s?ndan Ankara’n?n Cumhuriyet tarihindeözel bir yeri bulunmaktad?r. Cumhuriyetin ilan?ndan sonra ba?kent ilan edilenAnkara’da gerek merkezi yönetim organlar?n?n, gerekse ilerleyen zamanlardayabanc? devletlerin büyükelçiliklerine ev sahipli?i yapmaya ba?lam??t?r. Bugeli?meler Ankara’ya özel bir önem verilmesine sebep olmu?, ya?anan kentselde?i?imlerle Ankara’n?n ça?da? bir ?ehir haline gelmesinde etkili olmu?tur.
Ankara’n?nba?kent seçilmesinde etkili olan faktörler ülkede ya?anan Kuva-y? Milliyehareketlerinin ate?leyen ve ?ekillendiren ?ehir Milli Mücadele ruhunun sembolühaline gelmesi ve bulundu?u jeopolitik konumdur. Ankara’n?n Anadolu’nunortas?nda yer almas?, etraf?n?n da?larla çevrili olmas? ve dü?man i?galialt?nda bulunmamas? ?ehrin güvenli olmas?n? sa?lam??t?r. Ayn? zamanda Bat?Cephesine olan yak?nl???ndan dolay? da stratejik öneme sahip olmas?yla birlikteBat? Anadolu ve ?stanbuldan gelen demiryollar? ile telgraf hatlar?n?n da?ehirde bulunmas?dan dolay? Ankara’n?n stratejik önemini artt?rm??t?r. Bunedenlerden dolay? Ankara zaman?nda ba?kent olmakla beraber bir askeri üsgörevi görmü?, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti devlet organlar? (ba?ta TürkiyeBüyük Millet Meclisi olmak üzere) bu ?ehirde toplanmaya ba?lam??t?r. Ba?kentolms?n?n ard?ndan giderek geli?en ve bugün bit metropol haline gelen Ankara’n?nkentsel geli?imine önem verilse de h?zl? ve ani büyümeden dolay? kaçak?ehirle?meye engel olunamam??t?r. Bu olu?umlar?n nedeni yap?lan planlara tamanlam?yla uyulmamas?, daha da önelisi yap?lan planlar?n fiili durumlardan sonragelerek yap?la?man?n arkas?ndan yürürlü?e geçmesidir.mekânsal kar??l?klar? kentte ba? döndürücü bir de?i?imyaratm??t?r.
Ankara’da ba?kentlik karar?n?n ard?ndan ba?layan bu de?i?imi enh?zla benimseyen grup kente d??ar?dan gelen ço?u ?stanbul kökenli büyük memurkitlesidir. 1927 y?l?nda Ankara’da çal??an nüfusun neredeyse yar?s?n? asker vesivil bürokratlar olu?turmaktayd?. Yeni bir ya?am biçiminin öncüsü olan ve YeniAnkaral? olarak adland?r?lan bu grup ile kentte ya?ayan ve Eski Ankaral? olarakadland?r?lan grup Ankara’da kimi zaman birbirleri ile çat??an ikili bir nüfusyap?s?n?n ortaya ç?kmas?na yol açm??t?r1.1.
Tarihçe 1923’tekurulan genç Türkiye Cumhuriyeti’nin ba?kenti Ankara’n?n kurulu?u üç bin y?lauzanan eski bir yerle?im yeri olarak biliniyor. Frigya, Galatya, Bizans,Selçuklu ve Osmanl? dönemlerinde ?ehir statüsüne sahip olan yerle?kenintarihinde ön dört defa yönetim merkezi oldu?u bilinmektedir. Sekiz yolunkesi?iminde bulunan Ankara’n?n Roma ?mparatorlu?u döneminde nüfusun 100,000′ eula?t??? iddia edilmektedir. Bu dönemde kent kozmopolit bir yap?ya sahipolmakla beraber ticaret yollar? üzerinde bulundu?undan dolay? ekonomik aç?danda oldukça geli?mi?tir. Roma mimarisinin ba? gösterdi?i zamanda imparatorluktaraf?ndan birçok eser birak?lmakla beraber Augustos Mabedi ve Roma Hamam? enönemli eserleri olarak gösterilebilir.2.ANKARA’NIN M?MAR? GEL???M? Osman’l?da valilik taraf?ndan yönetilen küçük bir sancak kasabas? olarak an?labilecek?ehrin genel görünümü sadece kalenin etraf?na çevirlen kerpiç evlerden veçamurlu sokaklardan olu?maktayd?. Susuzluk ve fakirli?in fazla oldu?u kentteticaret 20.
yüzy?lda iyice azalm??t?r. 1920’deMeclis’in aç?lmas?yla birlikte ?ehre ülkenin çe?itli k?s?mlar?ndan gelenayd?nlar, bürokratlar ve halktan insanlar ?ehirde kalacak yer s?k?nt?s? vesosyal hayat?n farkl?l???ndan dolay? adapte olmakta zorlan?rken bozk?rdakiyoklu?u hissetmeye ba?lamas?yla beraber Ankara h?zl? bir kentsel dönü?üme tabitutulmu?tur. ?ehrin yap?lanmas? ad?na birçok plan bulunmu? ve uygulamayageçirilmi?tir. Bu planlar?n ilki 1924’te Alman mimar Carl Christoph Lörchertaraf?ndan “Lörcher Plan?” ad? alt?nda çizildi ve uygulamaya konuldu. LörcherPlan?’n?n yetersiz kalmas? üzerine 1927’de Ankara Belediyesi taraf?danba?lat?lan yar??mada Alman kökenli Hermann Jansen’in “Jansen Plan?” olarakan?lan kent düzenlemsi seçildi ve 1932 y?l?nda uygulanmaya ba?land?.
Cumhuriyetleberaber di?er ?ehirler için bir model olarak tasarlanmas? amaçlanan Ankara’daekonomik ve sosyal aç?dan birçok katk? sa?layacak imar planlar?yla beraber yenienstitü ve kurumlar kurulmu?tur.2.1. Lörcher Plan? Lörcher’in Ankaraiçin iki planlamas? mevcuttur.
Bunlardan ilki, 1924 y?l?nda tasarlanm?? olaneski ?ehre ait olan projelerdir. Lörcher’in plan?na göre ?ehir gelecekte200,000′ e yak?n ki?iyi bar?nd?rabilecekti. Proje genel hatlar?yla AnkaraKalesi ile tren istasyonu aras?ndaki alan? yeniden düzenlenmesiniöngörmekteydi.
Lörcher’in özellikle üstünde durdu?u k?s?m yönetim binalar?n?içeren bir “yönetim kompleksi” kurmakt?. mimarl?k ve ?ehircili?i politikan?nayr?lmaz birer parças? olarak gören Löcher’in projeyesine göre daha güçlüotoriteye sahip olmak amac?yla devlet binalar? kentsel mekana hakim olmal? ve ?ehir bu binalar etraf?nda yerle?meyeba?lamal?yd?.Löcher Plan? 1924 ve 1925 y?llar?nda uygulanm?? olsa daanti-modernist ve otoriter olmas? nedeniyle Ankara’n?n geli?en yap?s?na uyumsa?layamam?? ve uygulanmas? b?rak?lm??t?r. 1925 y?l?nda ç?kar?lan 583 numaral?yasa ile ?ehrin planlanmas? yeni bir yöne yönelmi?tir. Yasaya göre EskiAnkara’y? yeniden ?ekillendirmek yerine yeni bir kent kurulmas?n?n ekonomik vezaman aç?s?ndan daha karl? olaca?? savunulmu?tur.2.
2. Jansen Plan? 1924-1925y?llar?nda uygulanan Lörceher Plan?’n? yüksek arsa bedellerinden dolay?yap?la?ma ve yenile?mede te?vikte yetersiz kalmas? üzerine 1928’de haz?rlananve kabul edilen Jansen Plan? 1932’de uygulanmaya ba?lanm??t?r. Jansen Plan’?Löcher Plan?’n?n aksine merkeze devlet binalar?n? de?il Ankara Kalseiniyerle?tirmi?tir ve genel bir bölgeleme yapmaktad?r. Araç ve yaya dola??m?n?kent omurgas? alan planda ana geli?me yönü güneye do?ru verilmi?tir. Cumhuriyet’inilan? ve Ankara’n?n resmi olarak ba?kent unvan?n? kazanmas?n?n ard?ndan ?ehirdein?aa edilen develt binalar? ve büyük elçilikler ?ehrin omurgas?n? olu?turmayaba?lam??t?r. Fakat 1925 y?l?na gelindi?inde Ankara’da sadece Rus ve Afganbüyükelçiliklerinin bulunmaskatad?r.
Bunun en büyük sebebinin Cumhuriyet’indevaml?l???na olan inanc?n?n olunmamas?n?n yan? s?ra Osmanl? döneminde?stanbul’un en gözde yerlerinde kurulmu? olan büyükelçiliklerinin Ankara gibiaz geli?mi? bir yere ta??n?lmak istenmemesiydi. 2.3. Sa?l?k Kompleksleri H?zlaartan nüfusa yeteri kadar sa?l?k deste?i verebilmek ad?na Ankara’da sa?l?kkurum ve kurulu?lar?nda Cumhuriyet’in ilan? ile birlikte artan bir önemgöstermi?tir.
?ehirdeki sa?l?k hizmetlerini kar??laman?n yan? s?ra ülkegenelindeki sa?l?k alan?nda yap?lacak geli?meleri planlamak ve kontroledebilmek için Sa?l?k Bakanl??? Binas? da gerekliydi.Gününümüzde S?hhiye olarak an?lan Ankara’n?n semtiCumhuriyetin ilk dönemlerinde yeni kurulmakta olan ?ehrin sa?l?k merkezi olarakgörev yapmaya ba?lam??t?r. Dönemin en büyükhastanesi olan Numune Hastanesi’ni, H?fz?ss?hha Merkezi ve K?z?lay GenelMüdürlü?ü’nün yan? s?ra Sa?l?k Bakanl??? da bu semtte kurulmu?tur. 2.3.1.Numune Hastanesi 1924y?l?nda aç?lan Numune Hastnesi, ilerleyen zamanlarda y?k?lm??t?r ve yerine üçayr? yap?da çal??ma ba?lam??t?r.
1927 y?l?na gelindi?inde sa?l?ktakigereksinimlerin artmas? ile birlikte 50 yatakl? yeni bir Numune Hastanesikurulmu?, 6 y?l sonra ise yatak kapasitesi yüz yatak artt?r?lm??t?r. Hastaneninplanlar? Almanya’n?n Mannheim ?ehrindeki “Taeresien Krankenhaus” tan direktal?nm??t?r. Zaman?ndaTürkiye’nin en büyük hastanesi olan Numune Hastanesi uzunca bir süre Ankaranüfusunun sa?l?k hizmetlerini kar??lam?? ve sa?l?k e?itimleri vermeye, halk?bilgilendirmeye, en önemlisi ülke genelinde say?s? oldukça az olan doktar ve hem?irelerinyeti?tirilmesinde önemli görev üstlenmi?tir. 2.
3.2.Refik Saydam H?fz?ss?hha Enstitüsü ve H?fz?ss?ha Mektebi RockfellerVakf?’n?n yard?m?yla kurulmaya ba?lanan Enstitü 1928 y?l?nda çal??mayaba?lam??t?r. ?lk y?llar?nda kimya, bakteriyoloji, immünobiyoloji vefarmakodinami olmak üzere sadece dört böl?mden olu?uyordu, ancak çal??anlar?nsay?s? oldukça s?n?rl?yd?. Ülkedeki ve enstitüki çal??an ki?i say?s?n?artt?rmak ad?na binan?n bulundu?u kampüs içine H?fz?ss?ha Mektebi ile lojman veyurtlar in?aa edilmi?tir. 1929 y?l?nda ise bina geni?letilerek a?? üretimmerkezi kurulmu?tur. Bina Avusturyal?bir mimar olan Theodor Jost taraf?ndan tasarlanm??t?r.2.
3.3. K?z?lay Genel Müdürlü?ü 1929y?l?nda kullan?ma aç?lan bina Mimar Robert Oerley taraf?ndan tasarlanm??t?r.Kuruldu?u dönemin en önemli sa?l?k kurulu?lar?ndan biri olan K?z?lay öneminigünümüzde de ta??makla beraber özellikle Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde halkaa?? ve ilaç da??tmada, halk? sa?l?k alan?nda bilinçlendirmede önemli ve aktifbir rol üstlenmi?tir.2.4.
?dari Yap?lar Bu imarlar yeni ba?kent Ankara’n?n temelinin at?lmas?na katk?dabulunmu?lar, Türkiye’nin kentle?me ve modernle?me sürecinde sadece Ankara’ylas?n?rl? kalmayan önemli bir rol oynam??lard?r. Söz konusu binalar?n neredeysetamam? bugün de hâlâ ilk ba?taki i?levleri do?rultusunda kullan?lmaktad?r amahemen hepsi resmi bina oldu?undan genellikle halka aç?k de?ildir.2.
4.1 Bakanl?klar Yeni kurulmu? olan TürkiyeCumhuriyeti’nin idari i?lerini kar??lmak için kurulan bu binalar Ankara’n?n yemmimari hem de sosyolojik yap?s?n? ?ekillendirmekteydi. Kurulan binalardaçal??an insanlar genellikle okumu? ve yeniliklere aç?k ki?iler olmakla beraber?stanbul ve ?zmir gibi ?ehirlerin “kaymak tabakas?”ndan gelen insanlar? da bar?nd?r?yordu.
Bu etmenlerden dolay? Ankara’da ya?ayanlar insanlar aras?nda sosyolojik s?n?ffarkl?l?klar?na (eski ve yeni Ankaral?lar) sebeiyet vermi?tir.2.4.
2 Büyükelçilik Binalar? Cumhuriyet’in ilk kuruldu?u y?llarda Ankarada sadece Rusve Afgan büyük elçil?i bulunuyordu. Bunun sebebi ise yeni kurulan devletin k?sasüreli olaca??na inanmalar?yd?. Bu anlay??? k?ran ilke devletlerden biri olanalmanya 1924’te büyükelçili?ini Ankara’ya ta??yan ilk Avrupa’l? ülkedir. Almanbüyükelçili?inin ilk binas? 1924 y?l?nda prefabrik bir bina olarak in?a edilmi?ancak ilerleyen dönemlerde yetersiz kald??? için 1927 y?l?nda yeni bir Almanbüyük elçili?i yap?ld?. Avrupai tarzada mimariye sahip olan bina “Prusya Kö?kü”tarz?nda in?a edilmi? olup kendinden sonra yap?lacak olan di?er ülkelerinelçiliklerine ilham kayna?? olmu?tur. Mimaride?i?imin yan?nda sosyal yap?y? da de?i?tiren büyükelçilikler Ankara’dakiyabanc? nüfusunun artams?na dolay?s?yla yabanc? as?ll? okul ve hastanelerinkurulmas?na sebebp olmu?tur. 1916 y?l?nda ya?anan Ankara yang?n?ndan dolay??ehri terk eden ve azalan az?nl?k populasyonu büyükeliçiliklerin kurulmas? ilehem sivil hem de idari populasyon olarak artm??t?r.2.
5.E?itim Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan önceve kurulduktan sonra e?itimi her zaman ön planda tutmu?, ülke genelinde okumayazma oran?n? artt?rmak amac?n? benimsemi?tir. Bundan dolay? ülke genelindecumhuriyetin ilk dönemlerinde birçok köy ve halk evleri yap?lm??t?r. Ankara’daise bu geli?meler daha derin hissedilmi?tir. Tüm Türkiye’ye örnek te?kil etmesiad?na bat?l? tarzda lise ve fakültelerin ilkleri ba?kennte kurulmayaba?lanm??t?r. Anka’n?n artan nüfusunubilgilendirmek amac?yla aç?lan e?itim kurumlar? ?ehrin sosyal yap?s?n?entellektüel bir yap?ya dönü?türmeye ba?laman?n yan? s?ra di?er ?ehirlerdene?itim için göç edenlerin say?s?n? artt?rm?? ve ?ehirdeki ö?renci nüfusundaart?? görülmü?tür. Ankara’da kurulan önemli e?itim merkezleri ?öyles?ralanabilir:1.
Ankara Hukuk Fakültesi2. Etimesgut Yat? Mektebi3. Gazi Lisesi4. Ankara Ticaret Lisesi5.
Devlet Konservatuvar?6. H?fz?ss?ha Mektebi